O Janie Józefie Szczepańskim
O autorze Polskiej jesieni powstało wiele prac naukowych. Poniżej prezentujemy spis, który będziemy uzupełniać o brakujące dane, jak i o kolejne prace.
Beata Gontarz, Rafa Jana Józefa Szczepańskiego. Próba ujęcia monograficznego, praca magisterska, Katowice 1992. Promotor: prof. dr hab. Stefan Zabierowski.
Aneta Majka, Wiek XX w oczach pisarza – na podstawie twórczości Jana Józefa Szczepańskiego, praca magisterska, Katowice 1993. Promotor: prof. dr hab. Stefan Zabierowski.
„Ponieważ w rozważaniach tych nie będzie chodziło o dogłębną, czysto literacką analizę poszczególnych utworów, lecz raczej o próby wyłonienia, przedstawienia światopoglądu pisarza, zrezygnowano z chronologicznego potraktowania twórczości autora Rafy. Takie ahistoryczne ujęcie, które wydać się może szczególnie w I rozdziale, gdzie analizowane jest dostępne pisarzowi doświadczenie totalitaryzmów, pozwala jednak na przyjrzenie się pisarstwu Szczepańskiego z szerszej perspektywy, na rozpatrywanie pewnych zagadnień w sposób problemowy. […] Główny nacisk położono na wyłonienie, odczytanie poprzez twórczość krakowskiego autora, jego światopoglądu, sądu na współczesną sytuację”.
Beata Gontarz, Główne problemy twórczości Jana Józefa Szczepańskiego, praca doktorska, Katowice 1997. Promotor: prof. dr hab. Stefan Zabierowski.
Agnieszka Konka, Inspiracje kulturowe w twórczości literackiej Jana Józefa Szczepańskiego, praca magisterska, Katowice 2004. Promotor: prof. dr hab. Stefan Zabierowski.
„Autor Polskiej jesieni poczynając już od dzieciństwa i wczesnej młodości wykazywał silne zainteresowanie sprawami dotyczącymi sztuki. Zamiłowania literackie, muzyczne czy plastyczne wyniósł z domu, w późniejszym okresie tylko je rozwijał. […] Zauważyć można stałe motywy pojawiające się w jego twórczości. Na tej podstawie możemy prześledzić jego sympatie i antypatie, gust plastyczny i muzyczny. Nawiązania do poszczególnych rodzajów sztuki mają też inne znaczenie. Są częścią charakterystyki świata przedstawionego w danych utworach, czasem występują w roli symbolu. […] Co łączy Jana Józefa Szczepańskiego z Gierymskim, Bachem, Signorellim, Leśmiana? Jak wspólna postawa? Po prostu – nie dać temu światu przeminąć bez śladu, komentarza, utrwalonego obrazu, glossy własnego stosunku do niego”.
Andrzej Tekień, Wizja tożsamości postkolonialnej w Hebanie Ryszarda Kapuścińskiego oraz Czarnym i białym Jana Józefa Szczepańskiego, praca magisterska, Katowice 2006. Promotor: dr hab. Beata Gontarz, prof. UŚ.
„Celem tej pracy będzie próba stworzenia modelu tożsamości postkolonialnej w oparciu o Heban oraz Czarne i białe, a także o współczesne (i nie tylko) teorie postkolonialne. […] W kolejnym rozdziale zaprezentuję wizje tożsamości afrykańskiej doby postkolonializmu, jakie zawarte zostały w Hebanie oraz w Czarnym i białym. Celem uzupełnienia niektórych tez oraz dla poszerzenia badawczego horyzontu koncepcje polskich podróżników zderzę z teoriami znawców tematyki dekolonizacji i postkolonializmu. […] Na koniec spróbuję skonfrontować z sobą koncepcje dwóch pisarzy, by wykazać ewentualne różnice zarówno w ich podejściu do przedmiotu swej refleksji, jak i do samej formy pisarskiej, jaka obrali oni dla zaprezentowania swojej wizji afrykańskiej tożsamości”.
Katarzyna Dynowska, Historyjki Jana Józefa Szczepańskiego. Próba lektury, praca magisterska, Katowice 2007. Promotor: prof. dr hab. Stefan Zabierowski.
„Wydaje się, że najmniej uwagi zwracano na książkę, która będzie przedmiotem mojej pracy. Historyjki traktowane być może były jako książka nie tyle mało wartościowa, co niepozorna i zabawna. W swej pracy spróbuję udowodnić, że warta jest większej uwagi, że jej lekki i zabawny charakter jest tylko pozorny. Że ma na celu nie tylko rozbawienie czytelnika. Historyjki to zbiór anegdot, którym nie brakuje morałów, odnoszących się do większych kontekstów”.
Dariusz Kozłowski, Jan Józef Szczepański Przed nieznanym trybunałem. Próba lektury i interpretacji, praca magisterska, Katowice 2010. Promotor: prof. dr hab. Stefan Zabierowski.
„Przed nieznanym trybunałem to rzecz, którą uważa się za szczególnie ważną w dorobku pisarskim Jana Józefa Szczepańskiego. Określana jest zwykle jako résumé, rodzaj summy czy credo pisarskiego i filozoficznego autora. Wszak wyszła spod pióra dojrzałego już, o znacznej pozycji pisarza. Książeczkę – bo jest to rzecz niewielkich, niemal kieszonkowych rozmiarów (ale czy w kieszeniach nie chowamy nieraz cennych drobiazgów) – tworzy pięć utworów, które gatunkowo określa się zazwyczaj jako eseje (choć nie bez wątpliwości”.
Marzena Bylica, Jan Józef Szczepański Portki Odysa (próba lektury), praca magisterska, Katowice 2012. Promotor: prof. dr hab. Stefan Zabierowski.
Portki Odysa to debiutancka powieść Jana Józefa Szczepańskiego, wydana w 1954 roku, nakładem wydawnictwa Czytelnik. Dzięki ukazaniu się tej pozycji w księgarniach, Szczepański na stałe zaistniał w środowisku literackim, został oficjalnie przyjęty do Sekcji Prozy Związku Literatów Polskich. Wcześniej napisał m.in. Polską jesień, którą niestety odrzucała cenzura”.
Aneta Müller, Jan Józef Szczepański a teatr, praca licencjacka, Katowice 2013. Promotor: dr hab. Aleksandra Dębska-Kossakowska.
„Jan Józef Szczepański był zawsze żywo zainteresowany tym, co dzieje się w kulturze, posiadał ogromna wiedzę w tej dziedzinie i chętnie dzielił się nią na łamach „Tygodnika Powszechnego”, ale również w wydanym stosunkowo niedawno Dzienniku. Jego wszechstronność opisywano wielokrotnie (wiedzę na temat filmu, sztuk plastycznych, doświadczenia nabyte podczas wojny, czy wielokrotnych wyjazdów poza granice Polski i na jej terenie). Nikt jednak nie starał się wgłębić się w kontakt Szczepańskiego z teatrem. Ta niezbadana wcześniej sfera życia pisarza stała się tematem tej pracy. Pretekstem do rozpoczęcia badań w tej dziedzinie była jego praca na stanowisku dyrektora literackiego, popełniony dramat Agencja Rubikon i wreszcie odnalezione recenzje”.
Agnieszka Niewdana, Sprzedaż kompetencji. Próba interpretacji genologicznej Rafy Jana Józefa Szczepańskiego, praca magisterska, Katowice 2016. Promotor: prof. UŚ dr hab. Małgorzata Krakowiak.
„Praca magisterska została poświęcona analizie książki Jana Józefa Szczepańskiego pt. Rafa. Zbiór ten składa się z sześciu eseizowanych opowiadań. Poruszają one tematykę związaną z problemem czasu, przemijania, a także z problemem pamięci, tożsamości, tradycji, religii i zagrożeń dla kultury i człowieka. Dostrzega się w tym tomie wiele wątków autobiograficznych, co również jest podawane badaniu”.
Agnieszka Niewdana, Projekt biografii Jana Józefa Szczepańskiego w kontekście odmian współczesnej biografistyki, praca doktorska, Katowice 2022. Promotor: prof. UŚ dr hab. Małgorzata Krakowiak, promotor pomocniczy dr Tomasz Gruszczyk.
„W ostatnich dekadach obserwuje się niebywały wysyp rozmaitych publikacji o ludziach sławnych, znanych albo o „gwiazdach jednego sezonu”. Skłoniło mnie to do przyjrzenia się zjawisku biografii jako formy pisarskiej. W niniejszej rozprawie skupiłam się na poszukiwaniach dotyczących biografii napisanych przez polskich autorów. Moją pracę doktorską zdecydowałam się podzielić na trzy części. Część pierwsza zawiera przegląd ustaleń teoretycznych, które dotyczą pisarstwa biograficznego. Wybrane i przeanalizowane teksty odzwierciedlają polską myśl teoretyczną w danym czasie i jej ewolucję. Zdecydowałam się na takie posunięcie, ponieważ interesowały mnie szczególnie przykłady biografii polskich pisarzy opracowywane przez polskich autorów. Poddałam analizie propozycje literaturoznawców z II połowy XX wieku oraz pierwszych dekad wieku XXI. Omówiłam definicje biografii oraz wybrane metodologie biografistyczne. Biografia przez wiele lat w myśli teoretycznej nie była uznawana za gatunek literacki. To stanowisko z czasem zaczęło się zmieniać. Zostały w końcu wyodrębnione rodzaje biografii, które w różny sposób realizują cel opisu czyjegoś życia. Z tego powodu również kierowane są do odmiennych grup czytelników, co wykazałam w mojej pracy. W części drugiej przyjrzałam się polskiemu rynkowi książki. Nakreśliłam jego historię od początków jego kształtowania się aż do lat dwutysięcznych. Jest to istotne dla niniejszej pracy, ponieważ to, co było dostępne dla czytelnika określonego czasu, było regulowane przez władzę, sytuację polityczną lub sam rynek. Przeprowadziłam kwerendy w wybranych jedenastu wydawnictwach. Ich celem było przedstawienie jak wiele i komu poświęconych biografii ukazało się od 2000 do 2020 roku. Pozyskany materiał posłużył do wyciągnięcia istotnych wniosków. W tej części pracy poruszyłam także problem etyki biografa. Część trzecia została zatytułowana Projekt biografii Jana Józefa Szczepańskiego. Postanowiłam upomnieć się o tego wciąż pomijanego przez biografów twórcę, który pisał ciekawie i poruszał problemy nadal ważne i aktualne dla ludzi. Moim celem było pokazanie jak wiele różnego rodzaju materiałów zostało mu poświęconych a także, że wciąż są wątki jego życia, które były pomijane w badaniach. Istnieje niezwykle bogata baza rozproszonych źródeł, na które wskazałam i zaproponowałam ich podział. Stwierdziłam, że przyszły biograf powinien wykorzystać w pierwszym rzędzie utwory literackie pisarza z uwagi na ich walor autobiograficzny. Równie cennym źródłem będzie publicystyka Szczepańskiego, zachowane wywiady; w dalszej części – opublikowane Dzienniki, korespondencja oraz archiwalne materiały urzędowe. Istotnym punktem odniesienia dla biografa będą stosunkowo liczne opracowania naukowe".
Urszula Zajkowska, Jan Józef Szczepański Rafa. Próba interpretacji, praca magisterska, Katowice. Promotor: prof. dr hab. Stefan Zabierowski.
„Jednakże mimo początkowego nie umieszczania twórczości autora Rozłogów pośród dającej wyraz pokoleniowym doświadczeniom twórczości rówieśników, problematyka generacyjna jest coraz wyraźniej wyrażana w twórczości Szczepańskiego. W latach siedemdziesiątych wydane zostają tomy opowiadań Rafa i Przed nieznanym trybunałem […]”.